«ԳՈՒՅՆԸ ԿՅԱՆՔ Է...»

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

 

Իմ բնակարանը գտնվում է 9, rue Stanislas Paris-6 հասցեում։ Շենքն աչքի է ընկնում ինքնատիպ ճարտարապետությամբ։ Այն ամբողջովին կառուցված է ճերմակ բազալտից։ Կանաչապատ բակում իդեալական մաքրություն է տիրում։ Որոշ հատվածներ մարմարապատ են, որոնք ամեն առավոտ մեծ ջանասիրությամբ փոշեկուլով սրբում է շենքի պատասխանատուն՝ gardien-ը։ Վարդերը, շուշանները, եղևնիներն առավոտյան ջրումից հետո հո չե՜ն բուրում։ Իմ լայնարձակ պատուհանը միշտ բաց է, նույնիսկ ձմռանը․․․ Այս առթիվ մի դեպք հիշեցի։ Հերթական այցս էր Երևան։ Երկու ամիս անց վերադարձա Լևոնի հետ։ Երբ տաքսին կանգ առավ մեր շենքի մոտ, անմիջապես նկատեցի, որ իմ բնակարանի պատուհանը բաց է։ Մի պահ վախեցա՝ հաստատ կողոպուտ է կատարվել։ Պարզվեց, որ մոռացել էի այն փակել։ Լևոնն ասաց․ << Ա՛յ տնաշեն, մի քիչ ուշադիր եղիր էլի, այդքան ցրված միայն դու կարող ես լինել, նման բան միայն դու կարող ես անել>>։ Ինչևէ․․․ Մեր թաղամասը, իրոք, ապահով է։ Մոնպարնասում շատ ազնիվ մթնոլորտ է տիրում։

Ես դեռ չգիտեի, թե ովքեր են այս ռեզիդանսի բնակիչները։ Մի առավոտ վերելակով իջնում էի՝ կատարելու իմ ամենօրյա սուրճ խմելու արարողությունը Select սրճարանում։ Այն իմ տանից մի քանի քայլ այն կողմ է գտնվում։ Ճիշտ դեմ- դիմաց հայտնի Coupol սրճարան-ռեստորանն է։ Select-ում սրճելն ինձ համար ավելի շատ հաղորդակցվելու միջոց է, քան կենսական պահանջ։ Վերելակում հանդիպեցի բարձրահասակ, բարեկազմ, նրբագեղ հագնված, մանր վանդակավոր պիջակով, բերետով մի պարոնի՝ պարանով իրար կապած մի քանի կտավ ձեռքին։

-Bonjour,- ժպիտով արձագանքեց նա իմ բարևին,- հավանաբար, դուք նորաբնա՞կ եք, առաջներում ձեզ չեմ տեսել։ Ձեր տեսքից դժվար չէ կռահել, որ արտիստ եք․․․

-Այո,- ասացի ես՝ հայացքս ձեռքի կտավներին,- իսկ դուք, պարզից էլ պարզ է՝ նկարիչ եք։

-Ոչ, - պատասխանեց,- նկարիչ չեմ, բայց նկարիչների լավ բարեկամն եմ, նրանց ներկեր, վրձիններ, կտավներ եմ մատակարարում՝ Marchand de Couleurs (հաճույք, վայելք պառճառող)։ Ներկայանամ՝ Էդուարդ Ադամ։

-Շատ հաճելի է, ուրախ եմ ծանոթության համար,- ասացի,- ես էլ ժաննա Բլբուլյանն եմ։

- Ա՛հ, դուք հայուհի եք, շատ ուրախ եմ, ես շատ լավ հայ բարեկամներ, ծանոթներ ունեմ։ Գիտեմ, որ աշխարհում միայն հայերի ազգանուններն են ավարտվում յան-ով, ինչը շատ հետաքրքիր է․․․Ասացիք՝ արտիստ եք, ո՞ր բնագավառում, հավանաբար, կինոյու՞մ։ Ես ձեզ միանգամից նմանեցրի հայտնի Օդրիին։

- Մերսի, մսյո։ Այդ մասին ինձ շատ են ասել։ Իմ երկրում երկար տարիներ եղել եմ թատրոնում, ծառայել բեմին։ Կինոյում էլ որոշ ներդրումներ ունեմ։ Այստեղ՝ Փարիզում միայն երաժշտությամբ եմ զբաղվում։ Ի դեպ, Փարիզն իմ երաժշտական կնքահայրը դարձավ։ Այստեղ՝ այս չքնաղ քաղաքում եմ սկսել երաժշտություն գրել, ստեղծագործել, որովհետև իմ թատրոնը չկար․․․

- Հասկացա՜,- ժպտաց Էդուարդ Ադամը,- այդ դուք եք ամեն առավոտ նվագում։ Պատուհանից միշտ հաճելի երաժշտություն է հնչում։

-Այո, պարոն, այդ ես եմ նվագում։ Շնորհակալություն։

Մենք սիրալիր ժպիտով բաժանվեցինք։

Այդպես կայացավ իմ վերելակային ծանոթությունը Փարիզի, Մոնպարնասի ամենավառ անհատակնություններից մեկի՝ Էդուարդ Ադամի հետ, և մեր բարեկամությունն առայսօր շարունակվում է։

Հաջորդ օրը նամակների արկղիկը բացելիս աչքի զարնող մի մեծ փաթեթ գտա։ Այնտեղ բազմաթիվ ամսագրեր, թերթեր, նամակներ, լուսանկարներ, հոդվածներ կային, որ ուղարկել էր Էդուարդ Ադամը։ Այդ բոլորը նրա ստեղծագործական անհատականության, ինքնատիպ խառնվածքի, հետաքրքիր հանդիպումների, ծանոթությունների, անցած նշանակալից ճանապարհի մասին էին։ Մինչև կեսօրս զբաղված էի այդ հետաքրքիր անձնավորության մասին հոդվածները, նկարները կարդալով, ուսումնասիրելով ․․․ Ամբողջ կյանքն ապրել էր Փարիզում՝ Մոնպարնասում։ Պապը՝ Գասթոն Ադամը, եղել է գեղարվեստական կտավների, նկարների շրջանակների, վրձինների, գույների վաճառող (Marchand du Couleurs)։ 1988թ․ նա Վերսալից տեղափոխվել, հաստատվել է Մոնպարնասում՝ Բուլվար Էդգար Գինէում և հիմնել իր խանութ- սրահը։

Զանգահարեցի Էդուարդին, հայտնեցի հիացմունքս, շնորհավորեցի։ Ի պատասխան՝ նա ինձ հրավիրեց հաջորդ օրը միասին ճաշելու Coupol սրճարան-ռեստորանում՝ ավելի մանրամասնորեն ներկայացնելու համար իր գործունեությունը։ Երևում էր, որ շատ ինքնատիպ, հարուստ ներաշխարհով և կենսագրություն ունեցող մեկն էր այդ մսյո Ադամը․․․

Հաջորդ օրը հանդիպեցինք Coupol -ում՝ ճաշի սեղանի շուրջ։ Շատ անկաշկանդ, պարզ շարժուձևով, ջերմ ու բարի մարդ էր Էդուարդը։ Մեր երկխոսությունը միանգամից ստացվեց։ Ասես վաղուցվա ծանոթներ լինեինք։ Հարցրեց ծնողներիս, ամուսնուս, երեխաներիս և իմ անցած ստեղծագործական ճանապարհի մասին։ Գիտեր Հայաստանում տիրող վիճակը: Հետաքրքրվեց, թե ով է նորընտիր նախագահը։ Խոսեցինք Արցախի, Հայոց ցեղասպանության խնդիրներից՝ կարևորելով Արցախի ինքնորոշման ճանաչումը՝ Հայաստանի և ընդհանուր հայության հետագա ճակատագրի առումով։ Պատմեցի Հայաստանի բնակլիմայական պայմանների, գեղեցիկ, տեսարժան վայրերի, հայոց ծիրանի, խաղողի, գինիների անզուգական համի ու օգտակարության մասին։

 

Histoire de "Maison Adam"


"Maison Adam"

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

 

 

 

Խանութը նախ ժառանգել է Էդուրադի Ադամի հայրը՝ Ալբերտ Ադամը։ Տասնյոթ տարեկանից Էդուարդն սկսել է հոր հետ աշխատել գեղանկարչական իրերի <<Maison Adam>> սրահում, հետագայում նաև ժառանգել այն։ Ահա թե ինչ է ասել նրա մասին Pierre Soulage՛s-ը․<<Երբ 1946թ․ սկսեցի այցելել հրաշալի <<Maison Adam>>-ը, այնտեղ կարելի էր ձեռք բերել բոլոր այն պարագաները, որոնք անհարժեշտ են յուրաքանչյուր նկարչի, քանդակագործի, արվեստագետի։ Ալբերտի որդին նոր էր հրաժեշտ տվել մանկությանը և սկսել աշխատել հոր հետ։ Նրան հիշում եմ սպիտակ բլուզով, բարետես արտաքինով ու հաճախորդների հանդեպ սիրալիր վերաբերմունքով>>։

Coupol-ի առաստաղը ձևավորված էր Շագալի ինքնատիպ աշխատանքների հրաշալի նկարազարդումներով, որոնք էլ հենց ուղղորդեցին մեր զրույցը։ Իրոք, շատ հետաքրքիր անձնավորություն էր իմ նորահայտ բարեկամը։ Ի՜նչ հայտնի արվեստագետների հետ էր հանդիպել այդ տարիներին՝ Մատիս, Դերեհ․․․ Անձամբ ճանաչել, բարեկամություն էր արել 20-րդ դարի վերջի բոլոր խոշոր անհատականությունների, նկարիչների, քանդակագործների հետ՝ Pablo Picasso, Soutin, Ciacometti, Tingely, Fugita, Paul Sartr, Albet Camus, Cesar, Yves Klain և ուրիշներ)։

Էդուարդը բոլորին մատակարարել է անհրաժեշտ նյութեր, ներկեր, վրձիններ, նաև տեխնիկական խնդիրներին վերաբերող օգտակար խորհուրդներ տվել նկարիչներին, նոր գաղափարներ հուշել, նորարարություններ արել՝ նոր գուներանգներ ստանալու համար։

Pierr Soulage՛s-ի հուշերից․

«Ես անմիջապես զգացի, որ այդ երիտասարդը հետաքրքրված է, թե իր վաճառած առարկաներն ինչ հարաբերության մեջ են այն ամենի հետ, որ անում են գեղանկարիչներն ու քանդակագործները, ինչ դեր ունեն դրանք՝ հետագայում հարստացնելու համար այն նյութերի գամման, որ առաջարկելու է արվեստագետներին»։

Ադամի տանն է կայանալու Yves Klain-ի լաջվարդի՝ մուգ կապույտի ընտրությունը, որն էլ դառնալու է նկարչի ստորագրությունը։ ԵՎ Էդվարդ Ադամն է վերջնակետին հասցնելու միջին գունանյութը՝ այն դարձնելով չհամաձուլվող։

Georges Braque-ը նկարչական պարկուճները կիրառելու իր յուրահատուկ ձևն ուներ․ բթամատն այնպես էր պտտեցնում պարկուճի վրա, որ ներկը դուրս գար ըստ հաշվարկվածի։

Ճաշի ընթացքում Ադամն առանձնակի ջերմությամբ պատմեց իր և Պիկասոյի մեծ ընկերության, բարեկամության մասին։ Ասաց, որ, իրոք, շատերը նրան չէին կարողանում ընկալել, համարում էին արտասովոր, անկառավարելի մարդ, մինչդեռ իրականում նա չափազանց նուրբ, զգայուն, ազնիվ հոգու տեր, հայրենասեր, ազատատենչ, բռնության, անարդարության, ստրկության դեմ մարտնչող մեկն էր։ Անգամ երբ մի հուզիչ բան են պատմել նրան կամ պարզապես ներկա է եղել այդպիսի իրավիճակների, արցունքները թափվել են աչքերից։

-Այո,- զգացված ավարտեց խոսքը Էդուարդը,- Պիկասոն չափից դուրս զգայուն էր․․․

Ես հիացած էի Էդուարդի՝ մեկը մյուսից հետաքրքիր, հուզիչ պատմություններով, նկարագրելու մեծ ձիրքով, վարպետությամբ, գեղեցիկ ձեռքերի՝ խոսքերին համահունչ արտահատիչ շարժումներով, որոնք տեսանելի էին դարձնում պատմածը։ Ամենատպավորիչն աչքերն էին, այնքա՜ն կյանք կար դրանցում, բոլոր զգացմունքները, զգացողություններն ապրած, ճաշակած, բարի, զարմացած, ոգևորված, հիացած, արտահայտիչ ու միշտ խոսուն ու ժպտուն այդ աչքերը․

 

Շնորհակալություն, մերսի՛, իմ լավ բարեկամ։

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Կյանքում ոչինչ պատահական չի լինում։ Փետրվարից Երևանում եմ։ Այս մեկուսացման օրերին հեռուստատեսությամբ Պիկասոյի մասին տասը մասից բաղկացած ինքնակենսագրական ֆիլմ է ցուցադրվում։ Հեռուստասերիալների սիրահար չեմ, հազվադեպ եմ այդ կարգի ֆիլմեր դիտում, բայց որովհետև ֆիլմաշարը Պիկասոյի մասին էր, հետաքրքրված նայում էի, հետևում դեպքերի, իրադարձությունների ընթացքին, գլխավոր հերոսի շարժուձևին, աշխատելու ոճին։ Նրա բարկանալը, զայրույթը, երեխայի անկեղծ զարմանքը, ոգևորությունը, հիացմունքը, ստի, կեղծիքի, անարդարության դեմ ընդվզելը, ամբողջական կերպարը, նկարագիրն այնքա՜ն ծանոթ ու հարազատ էին ինձ՝ Էդուարդ Ադամի պատմածների շնորհիվ։ Հուշերն ինձ տարան ճաշկերույթի այն օրը, և ես կամեցա պատմել այդ խորագիտակ ու նրբազգաց և ինձ հարազատ դարձած մարդու մասին։

Երբ Էդուարդն ասաց, որ <<Maison Adam>>-ը վաղուց է ժառանգել հորից, անմիջապես էլ առանձնահատուկ ընդգծեց․

-Ժան, բայց ես ոչ թե գույներ, ներկեր վաճառող եմ, այլ՝ կյանք։ Գույնը կյանք է։ Այն շնչում է, ապրում, զգում։ Հետևաբար, այո՛, ես կյանքեր եմ վաճառում․․․

ՈՒ ժպտուն աչքերը կկոցելով՝ բարձր ծիծաղեց։

Արդյոք ինձ հաջողվու՞մ է ներկայացնել կյանքը, աշխարհը բուռն սիրով սիրող, զարմանալի բազմաշերտ հմայքով օժտված, ազնիվ ու բարի ֆրանսիացու կերպարն ամբողջ հմայքով՝ չգիտեմ։

Ճաշի ընթացքում շատ թեմաներից խոսեցինք՝ համաշխարհային ճանաչում ունեցող կինոգործիչների, արտիստների, երաժիշտների մասին․․․

Էդուարդը լավ ծանոթ էր Արամ Խաչատրյանի երաժշտությանը։ Ուրախացա, որ հայ մեծ երաժիշտի վերաբերյալ մեր կարծիքները համընկնում են։

Երբ արդեն բաժանվում էինք, խորին շնորհակալություն ու երախտագիտություն հայտնեցի նրան Coupol-ում հաճելի հյուրասիրության և անչափ հետաքրքիր զրույցի համար։ Մոնպարնասում հրաժեշտ տալիս ասաց․

-Ես եկող շաբաթվա կինոծրագիրը կգնեմ և միասին կընտրենք, թե որ ֆիլմն ենք նայելու։

Նա բարձրացավ դեպի Էդգար Գինեի հրապարակ, ես վերադարձա տուն՝ հոգով հարստացած և երջանիկ։

Ադամն ինձ հաճախ էր հրավիրում կինո, թատրոն։ Նոր տարվա նախօրեին հրավիրեց հանրահայտ <<Մուլեն Ռուժ>>՝ կաբարեի տոնական ներկայացումը դիտելու։ Հեքիաթային, գունեղ, կախարդիչ, անմոռանալի բեմադրություն էր։ Դեկորները, կոստյումները, չքնաղ պարուհիները, լուսային շշմեցուցիչ էֆեկտները, երաժշտությունը, անկրկնելի, կատարյալ ելույթները, պարը, երգը՝ ամեն ինչ հրաշալի էր, հեքիաթային․․․ Այդ ամենը մոռանալ չի լինի։ Շնորհակալություն, մերսի՛,իմ լավ բարեկամ։

 

Կիսահայ Պասկալը

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Էդուրադ Ադամին ասացի, որ այն օրվա ճաշից հետո մի մեղեդի է ծնվել, երեկոյան ժամը 7-ից հետո իջնի իմ բնակարան (նա 4-րդ հարկում էր ապրում), ուզում եմ նվագել իրեն համար, նաև միասին կընթրենք։

Կեսօրին զանգահարեց, ասաց․

-Ժան, ես մի լավ բարեկամ ունեմ Պասկալ անունով։ Մորական կողմից կիսով չափ հայ է։ Երբ քո մասին պատմեցի նրան, շատ հետաքրքրվեց, խոստացա ծանոթացնել։ Կարո՞ղ եմ երեկոյան նրա հետ գալ․․․

-Դե, իհարկե,- ասացի,- եկեք, սիրով սպասում եմ։

Երեկոն շատ ջերմ էր, անկաշկանդ, և Պասկալի կիսահայ լինելն է՛լ ավելի էր ջերմացնում մթնոլորտը։ Պատմեց, որ տիկնոջ հետ մեկ անգամ եղել են Հայաստանում և շատ մեծ տպավորություններով վերադարձել։ Երևանում հաճախ է այցելել նկարիչների արվեստանոցները, նրանց օգտակար խորհուրդներ տվել, տեխնիկական հնարքներ հայտնել, բացել 20-րդ դարի մեծ նկարիչների, քանդակագործների ստեղծագործական գաղտնիքները՝ Pablo Picasso, Yves Klain, Chagal, Sutin, Tang Moise Kisling, Maurice Menjizki, Pascin, Zadkin, Fugita, Pierre Soulage՛s, Tingely․․․ Զարմանքով, հիացմունքով լսում էի Պասկալի արտասովոր, մեկը մյուսից հետաքրքիր պատմությունները և կրկին ու կրկին համոզվում, որ հանճարները, տաղանդները, մեծ գիտնականները, նկարիչներն աշխարհի ամենապարզ, ամենաբարի ու հասարակ մարդիկ են, պարզապես՝ մեծ երեխաներ։ ԵՎ մեծությունը հենց այդ պարզության մեջ է։

Պասկալն ինձ խնդրեց Կոմիտասից որևէ բան նվագել։ Նվագեցի <<Շուշիկի>>-ն ու <<Չինար ես>>-ը։ Էդուարդը շատ շոյված լսում էր, գոհ ու ուրախ մասնակցում էր մեր զրուցին՝ երբեմն դիմելով ընկերոջը․

-Տեսնու՞մ ես՝ ի՛նչ տաղանդավոր հայրենակցուհի ունես։ Ուրախ եմ, որ ձեզ ծանոթացրի։ Ես էլ եմ նոր ծանոթացել և հուսով եմ, որ մեր բարեկամությունը կշարունակվի։ Բացի այդ՝ մենք նաև հարևաններ ենք։

Ես, իհարկե, նվագեցի նաև իմ նոր մեղեդին, որը նրանք շատ հավանեցին։ Երբ Պասկալին պատմեցի, թե ինչպես է ծնվել այն, Էդուարդը շատ շոյված լսում էր էր, գոհ ու ուրախ էր, որ մեր ծանոթությունն այնպես էր ներշնչել ինձ, որ զգացումներս մեղեդու էին վերածվել։ Քանի որ շատ էր սիրում Արամ Խաչատրյանի ստեղծագործությունները, հրաժեշտից առաջ կատարեցի նրա Վալսը <<Դիմակահանդես>>-ից։ Հյուրերս, տպավորված ու գոհ, ջերմորեն շնորհակալություն հայտնելով՝ հրաժեշտ տվեցին։ Արդեն վերելակի մոտ Պասկալն ասաց․

-Հաջորդ ճաշն իմ վրա է։ Ձեզ մի հրաշալի տեղ եմ հրավիրելու՝ <<A bientot>>:

Ես գոհ էի։ Երեկոն հաջողվել էր։ Ամեն ինչ լավ էր՝ թե՛ ճաշը, թե՛ երաժշտությունը, թե՛ մթնոլորտը։ Մեծությունը պարզության մեջ է։

Ընկերությունը

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Իմ ու Էդուարդի ընկերությունը գնալով ավելի ջերմ ու հաստատուն էր դառնում։ Ամեն հանդիպման նա անպայման հարցնում էր ծնողներիս, երեխաներիս մասին, հետաքրքրվում՝ ինչպե՞ս են գործերս, տրամադրությունս։ Դա անսահման շոյում էր ինձ։ Նա ինձ հարազատ հոգի էր դարձել։

Մի առավոտ Էդուարդը զանգահարեց, ասաց, որ կեսօրից հետո լինելու է իր <<Maison Adam>>-ում, և, եթե ցանկություն ունեմ, կարող եմ միանալ իրեն, միասին մի բաժակ բան կխմենք։ <<Մի բան խմել>>-ը ֆրանսիացիների՝ հրավեր անելու բնորոշ արտահայտությունն է․On va prendre un verre։ Այդ մի բանը կարղ է լինել մի գավաթ սուրճ, թեյ կամ հյութ․․․

Կեսօրից հետո քայլեցի դեպի վեր՝ տանիցս մի քանի քայլ այն կողմ գտնվող Edgar Quinet հրապարակը։ Դեռ հեռվից նկատեցի Ադամին։ Տերրասում նստած սուրճ էր խմում։ Ինձ տեսնելով՝ տեղից ելավ, բարձր հասակով մեկ կանգնեց, բարի, խրախուսող ժպիտով մոտեցավ, համբուրեց այտերս, հրավիրեց նստել։ Յուրաքանչյուր այտը երկու անգամ համբուրելը ֆրանսիացիների ողջունելու ձևն է։ Սկսեցինք զրուցել․

- Comment ca -va, ma belle? ( Ինչպե՞ս ես, գեղեցկուհիս։ )

-Merci, ca – va, et toi?( Շնորհակալ եմ, լավ, իսկ դու՞։)

-Comme d’habitude, je bouge…(Ինչպես միշտ, անվերջ շարժման մեջ։ )

-La famille, les enfants vont bien?( Ընտանիքդ, երեխաներդ լա՞վ են։)

-Oui, tr`es bien, merci.(Այո, շատ լավ են, շնորհակալություն։)

-C՛est la principal…(Շատ լավ է, դա ամենակարևորն է։)

Խոսք բացվեց սրճարանի մասին։

-Ժան, այս սրճարանը պատմական է, լեգենդար։ Որքա՜ն երևելի մարդիկ, մեծություններ են նստել այստեղ՝ այս սեղանի շուրջ, մի բաժակ բան խմել, խոսել, պատմել, գաղափարներ փնտրել, բանավիճել, կռվել, ուրախացել, նկարչական-տեխնիկական նոր հնարներ գտել, ոգևորվել, մի խոսքով՝ ապրել․․․ Այստեղ մի ուրիշ աուրա կար, միանգամայն այլ։ Այսօր այն չէ, նույնը չէ, շատ բան է փոխվել։ Սրճարանի անունն էլ փոխվել՝ <<Kafe Liberte>>: Բոլոր նկարիչները, քանդակագործները, արվեստի գիտակները <<Maison Adam>> մտնելուց առաջ նախ նստում էին այստեղ՝ տերրասում, մի բաժակ բան խմում, մի երկու խոսք զրուցում, հետո միայն այցելում սրահ։ Նույնը կրկնում էին սրահից դուրս գալուց հետո։ Այստեղի մթնոլորտը փոխվեց այն պահից, երբ հայտնվեց <<Tour Montparnass’e>>-ը, որը կտրեց, փակեց դեպի ավենյու ճանապարհը։ Տուրում գրասենյակներ, կամերաներ, այլ հիմնարկություններ կային, որոնց հաճախորդներն այլևս նույնը չէին, ուրիշ էին։ Երկրորդ՝ հրապարակում հայտնվեց <<Monoprix>>-ը, որը, իհարկե, շատ լավ առևտրական կենտրոն էր, ամեն ինչ կար այնտեղ՝ հագուստ, սննդեղեն, տնտեսական ապրանքներ, որոնց գները, սակայն, մատչելի չէին։ ԵՎ այդ կենտրոնը, բնականաբար, սպանեց այս իմ <<Villag>>-ը (Edgar guinet հրապարակը)․ ես այդպես եմ կոչում բոլոր մանր առևտրականներին։ Այստեղ ամեն ինչ փոխվեց , նույն մարդիկ, նույն հաճախորդները չէին, և Մոնպարնասը կորցրեց իր ոգին։ Այո, ամեն բան փոխվեց, ամեն բան ուրիշ է այսօր․․․ Շաբաթ օրերին այս հրապարակում ատրակցիոններ էին լինում։ Հիշում եմ, օրինակ, ինչպես մի երիտասարդ բոլորի աչքի առջև իրեն շղթաներով կապում էր և ապա մի ընդոստ շարժումով պոկոտում դրանք։ Մեկ ուրիշը բերանից բոցեր էր արձակում։ Կրակի բոցերը ցայտում էին բերանից ու զվարճացնում մարդկանց։ Տոն էր, ուր ամեն ոք ինքնամոռաց տրվում էր ուրախությանը։ Վա՜ռ, գունեղ մթնոլորտ էր․․․ Հետո այստեղի շենքերի, արվեստանոցների գները բարձրացան, և նկարիչներն աստիճանաբար հեռացան Մոնպարնասից, տեղավորվեցին 14-րդ թաղամասում։ Ահա, իմ սիրելի Ժան, այդպիսին էր Մոնպարնասն առաջներում։

-Էդուարդ, ասա, խնդրեմ, ո՞ր նկարիչն էր քեզ ավելի հոգեհարազատ, ի՞նչ հիշողություններ կան, որ անմոռաց են մնացել․․․

-Հիշու՞մ ես, ասացի, որ Yves Klain-ի համար ստեղծեցի <<կապույտը>>, որը դարձավ նրա ստորագրությունը։ Նա իմ լավ բարեկամն էր։ Մեր տարիքային տարբերությունը մեծ չէր։ Yves Klain-ը պայծառ էություն էր, լույս, կայծ կար հոգում, աչքերում՝ մի ամբողջ ապրված կյանք՝ անչափ լեցուն, խոսուն, խոր։ Հմայիչ էր, կանայք, կարելի է ասել, ճանճերի պես դիպչում էին նրան, վրա պրծնում․․․ Է՛հ, այս սեղանի շուրջ շատերն են եղել՝ Cesatn, Paul Sartr, Ciacomettin, Fugita․․․ Այստեղ բոլորի հավաքատեղին էր։ Հետո, երկար ուսումնասիրելուց հետո, հասկացա, որ մարդիկ այս կամ այն բանի համար որոշակի էթիկետ, վարվելակարգ են սահմանում, սակայն նույն անձնավորությունն այլ միջավայրում, այլ հանգամանքներում կարող է ներկայանալ, բացահայտվել բոլորովին ուրիշ մի կեցվածքով, նկարագրով, տեսակով․ հետաքրքիր, շատ հետաքրքիր էր այդ փոխակերպումը։ Օրինակ՝ նկարիչ-քանդակագործ Jean Dubuffet-ը (1901թ․ հունիս-1985թ․մայիս), որի հետ շատ մտերիմ էի։ Զուսպ, հավաք անձնավորություն էր, երբեմն էլ՝ խստաբարո, սակայն երբ ճաշում էի նրա և տիկնոջ հետ, միանգամայն այլ տպավորություն էր թողնում, անմիջական էր, անկաշկանդ, ժպտերես, կատակասեր, ասես մի ուրիշ մարդ լիներ իմ դիմաց, մեկ այլ Dubuffet… Երբ լավ ես ուսումնասիրել նրանց աշխարհը, մոտիկից գիտես հայտնի, մեծատաղանդ նկարիչներին և տիրապետում ես նկարչական արվեստի նրբությունները, միշտ էլ կարող ես տեխնիկական հնարների առումով նոր բան հուշել նրանց, անգամ 80 տարեկանում նրանք խորհրդի կարիք ունեն․․․Շատերին եմ օգնել խորհուրդներով, իմ ստեղծած նոր նրբերանգներով, ինչն էլ մտերմացրել, հարազատացրել է մեզ։

-Yves Klain-ի հետ առանձնահատուկ մտերիմ ես եղել։ Ի՞նչն էր այդ առանձնահատուկը։

-Նա ծնվել էր 1928թ․։ Ես նրան մոտիկից ճանաչեցի 1954-1955թթ․։

Հաճախ էր գալիս, գնում վրձիններ, տաբեր գույներ, այլ ատրիբուտներ ու պարագաներ՝ վերջում հսկայական գումար վճարելով այդ ամենի համար։ Շատ անհամբեր, անհանգիստ բնույթ ուներ։ Գույներ փոխելիս վրձինները չէր լվանում, վրձիննե՛րն էր փոխում մեկը մյուսի ետևից։ Այդ առթիվ ես նրան դիտողություն արեցի, և հենց դրանից էլ սկսվեց մեր մտերմությունը։ Հետո մեզ ավելի մտերմացրեց ձյուդո մարզաձևի հանդեպ երկուսիս հետաքրքրությունն ու երբեմն ճաշկերույթները Courol-ում։ Շատ եմ ցավում ու ափսոսում, որ Yveս Klain-ը շուտ հեռացավ կյանքից։ Նա մահացավ 1962թ․ մայիսի 6-ին․․․

Վերջին բառերն ասելիս Էդուարդի աչքերում խոր թախիծ հայտնվեց, ափսոսանք ու կարոտ․․․

Տարբեր առիթներով, տարբեր հանգամանքներում....

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Սիրելի Էդուարդ, իմ լավ բարեկամ, հիմա, այս տողերը գրելիս իմ աչքերը նույնպես խոնավացան․․․ Սակայն շարունակեմ քո խոսքը․

-Ceorges Braque-ն ծնվել է 1882թ, մահացել՝ 1963թ․ օգոստոսի 30-ին, ստեղծագործական տարերքը՝ fauvisme։

Նա հաճախ էր ասում․ <<Կտակն ավարտված է, երբ մտահղացումն արդեն ջնջվել է։ Երբ մտահղացումները, գաղափարները պակասում են, գնացեք Էդուարդ Ադամի մոտ>>։

Ասում էր․ <<Նրա մոտ բոլոր նկարիչներս ազատ էինք։ Գույների, նյութերի ընտրության հարցերում մեզ ազատ էր թողնում։ Այդպես չէր մյուս խանութ-սրահներում։ Այստեղ Ադամի նորարարության հնարների շնորհիվ նյութերը կատարելագործված էին, ընտիր։ Սրահին կից փոքրիկ արհեստանոցում կային պատրաստի կտավներ, որոնց վրա նկարիչներն ազատ, անկաշկանդ փորձում, փորձարկում էին իրենց նոր գնած վրձինները, ներկերը, երանգները>>։

Ամեն անգամ, տարբեր առիթներով, տարբեր հանգամանքներում Էդուարդը մի նոր հուշ, դեպք, տվյալ թեմային առնչվող մի նոր անեկդոտ էր պատմում, որոնք այսօր արդեն պատմական են դարձել։ Հաճախ ասում էր․

-Ժան, ի՜նչ հրաշալի զգացողություն, բավականություն, հոգեկան հարստություն, իմացություն է, երբ բացահայտում ես այս կամ այն անհատականությանը։ Յուրաքանչյուր անհատականություն մի նոր աշխարհ է։

Հիացմունքով արձագանքում էի․

-Երանի՜ քեզ Ադամ․․․Դու մոտիկից առնչվել, ուսումնասիրել ես քեզ ժամանակակից գրեթե բոլոր խոշորագույն արտիստների, գրողների, քանդակագործների, երաժիշտների, դերասանների կյանքն ու գործունեությունը։ Ի՜նչ երջանկություն, շքեղություն, վայելք․․․ Ես հպարտ ու երջանիկ եմ, որ այդ ամենը լսում եմ քո շուրթերից, որ այդ ամենը քո ապրած, քո տեսած, զգացած բաներն են։ Ի՜նչ հետաքրքիր անակնկալ մատուցեց ինձ 9, rue Stanislas-ը, ավելի ճիշտ՝ մեր վերելակը․․․

-Merci, իմ շատ սիրելի Jeane,- ասում էր,- շատ շոյված ու զգացված եմ։ Ինձ էլ առավել հաճելի է քեզ պես արտիստի, տաղանդավոր, գեղեցկուհի հայուհուն ճանաչելը, նրա հինավուրց երկրին, ժողովրդի մշակույթին, ավանդույթներին, բարքերին ծանոթանալը; Մենք հոգեպես հարստանում, լրացնում ենք իրար։ Այնպես որ՝ cest reciproque (սա փոխադարձ է)։

«Sur la route Madison»

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Անշուշտ, Էդուարդը պատմում էր նաև իր երիտասարդության տարիներին կանանց հետ ծանոթությունների, հանդիպումների մասին։ Այդ կանայք եղել են հեքիաթային գեղեցկության տեր, հմայիչ, տաղանդավոր, վառ անհատականություններ։ ԵՎ ինչպիսին էլ եղել է նրանց հետ իր կապը, ռոմանտիկ, մտերմիկ, սիրային, թե զուտ բարեկամական, գերիշխել է ազնիվ փոխընբռնումը։

Չնայած մեր տարիքային մեծ տարբերությանը՝ Էդուարդը վստահում էր ինձ, պատմում իր սերերի, ուրախությունների, տառապանքների ու տխրությունների մասին։ Եթե այդ ժամանակ մտածեի, որ մի օր նրա մասին իմ հուշերը թղթին եմ հանձնելու, ամենայն մանրամասնությամբ կգրառեի բոլոր օրերի, բոլոր պահերի, հանդիպումների ժամանակ ինձ համակած զգացումները, ապրումները, ուրախություններն ու տխրությունները։ Շատ եմ ցավում, որ չեմ արել, հիմա շատ իրադարձություններ աղոտ եմ հիշում։ Ափսոս․․․

Մի առավոտ Էդուարդը զանգահարեց, ասաց․

-Jeane, bonsoir. Ca-va, je te te՛le՛phone pour dire que se samedi, il ya tre՛s bon filme, si tu est libre, je t’invite.(Բարի երեկո, Ժանե, զանգել եմ ասեմ, որ այս շաբաթ շատ լավ ֆիլմ կա։ Եթե ազատ ես, հրավիրում եմ։)

-Merci, cher Eduard, avec plaisir, a’ bientot… (Շնորհակալ եմ, սիրելի Էդուարդ, մեծ սիրով, մինչ հանդիպում․․․)

Շաբաթ առավոտյան Էդուարդը Select-ում սպասում էր ինձ։ Միասին նախաճաշեցինք։ Ինչպես միշտ, մեծ հետաքրքությամբ հարցուփորձ արեց մերոնց, երեխաներս, իմ դասերի մասին (մասնավոր երաժշտության, դաշնամուրի դասեր էի տալիս, ընդ որում, աշակերտուհիներիցս մեկը՝ Կլարան, Էդուարդի հարևանուհու՝ Շանթալի դուստրն էր, որին նա շատ էր սիրում)։ Հետաքրքրվեց՝ արդյոք նոր երգեր, մեղեդիներ ծնվե՞լ են, մի խոսքով, հարազատի սրտացավությամբ ուզում էր տեղեկանալ, իմանալ ինձ վերաբերող ամեն բան։ Կինոսեանսը Մոնպարնասի UGS սրահում սկսվելու էր ժամը 12-ին։ Դիտելու էինք <<Sur la route Madison>> ֆիլմը, որտեղ խաղում էին ինձ շատ սիրելի դերասանուհի Meryl Streep-ը և Clint Eastwood-ը, որը նաև ֆիլմի բեմադրիչն էր։ Պատկերացրի՞ք, թե ինչպիսի արտիստական դուետ էր։ Ֆիլմի բովանդակությունը հետևյալն էր․ հերոսուհին (Merl Streep), տնային տնտեսուհի է։ Ամուսինն ու երեխաները 4 օրով գնում են անտառ՝ զբոսանքի։ Մի լուսանկարիչ՝ Robert Kaicaid-ը, որին հանձնարարված էր լուսանկարել La National Geographic-ը, Ֆրանչեսկային հարցնում է ճանապարհը։ Ֆրանչեսկան նրան ուղեկցում է կամրջից մինչև Մադիսոն։ Նրանք սիրահարվում են՝ իրենց կյանքում առաջին անգամ և այդ 4 օրը վայելում իրենց ուշացած սերը, որն ընդմիշտ մնալու է նրանց սրտերում։ Ֆրանչեսկան քաջություն չի ունենում ամուսնուն հայտել կատարվածի մասին, լքել ընտանիքը։ Սակայն այդ 4 օրվա սերը երկուսին էլ օգնում է շարունակել ապրել։ Ֆրանչեսկայի դուստրն ու որդին այդ մասին իմանում են միայն մոր՝ մահից առաջ գրած նամակից, երբ գալիս են իրենց ֆերման՝ ժառանգության հարցեր լուծելու։ Խոր հոգեբանական ֆիլմ էր՝ տպավորիչ երկխոսություններով, դերասանների հրաշալի խաղով, որը մինչև օրս հանդիսատեսին անտարբեր չի թողել։ Ես խորապես ազդվեցի ֆիլմից, Էդուարդը՝ նույնպես։ Պարզվեց՝ նա ֆիլմը վաղուց էր դիտել և դիտումը հատուկ ինձ համար էր կազմակերպել՝ քաջ գիտենալով, որ այդ գլուխգործոցը հուզելու, հիացնելու է ինձ։ Շնորհակալություն, Ադամ, քո զգայուն վերաբերմունքի համար։ Meryl Streep-ը դերակատարման համար արժանացավ Օսկար մրցանակի՝ որպես լավագույն դերասանուհի։ Ֆիլմը նույնպես արժանացավ <<Լավագույն ֆիլմ>> մրցանակի։ Rober James Waler-ի համանուն վեպում նշված վայրը և հին, քանդված, լքված տունը, որը նորոգվել էր հատուկ ֆիլմի նկարահանումների համար, ֆիլմի ցուցադրումից, ֆիլմի մասին բազմաթիվ գրախոսականներից, արձագանքներից և Օսկարի արժանանալուց հետո դարձավ հազարավոր զբոսաշրջիկների զբոսավայր և վերածվեց թանգարանի։ Ահա արվեստի հրաշագործության ևս մի վառ ապացույց․․․

Գույների, երանգների վարպետը / Marchand de Couleurs


Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Մի երեկո Էդուարդը զանգահարեց, ասաց․

-Բարև, Ժան, վաղը կեսօրին քեզ ճաշի եմ հրավիրում, այս անգամ ոչ թե ռեստորանում, այլ իմ տանը։ ժամը 13-ին կսպասեմ քեզ։ Ամեն ինչ իմ ձեռքերով եմ պատրաստելու։

Ժամը 13-ին տան դուռը բացեց իմ առջև՝ իր անզուգական ժպիտը դեմքին։

Ներս մտա։ Բնակարանով մեկ տարածված էր հնդկական բույսերի այրումի բուրմունքը։ Շուրջն իդեալական մաքրություն էր։ Պատերին 20-րդ դարի հայտնիների կտավներն էին՝ Pablo Picasso, Tinqely, Cesar, Marc Chagall, Yves Klain, Fugita, Zadkin՝ բոլորը հեղինակների մակագրություններով։ Զգացվում էր՝ ի՜նչ խնամքով, տարածության ու բարձրության դասական ոճի խստիվ պահպանմամբ է նկարիչների մեծ բարեկամը տեղադրել դրանք։ Հենց այդպիսին էլ պատկերացնում էի մեծ վարպետներին գույներ, վրձիններ մատակարարողի բնակարանը։ Որ Էդուարդը մեծ էսթետ էր, զգացվում էր նաև սեղանի գեղեցիկ ձևավորումից։ Սպասքը նրբաճաշակ էր, պաստելային գույներով։ Սեղանի երկու կողմում մոմակալներ էին՝ վառվող մոմերով։ Ամեն ինչ աչք ու հոգի շոյող էր։

-Ի՞նչ կխմես, ma petite Jeane.

Ասացի․

-Դե՛, ես շատ եմ ասել, որ խմող չեմ, միայն ջուր եմ խմում,- ապա տեսնելով, թե իմ բարեկամը որքան է ջանացել, ավելացրեցի, -անշուշտ, մարտինի։

- Rouge ou blanc ,- հարցրեց։

-Rouge.

-Ok, martini rouge avec foie gras, c’est delicieux, ma Jeane (օք, կարմիր գինի՝ բադի լյարդի հետ, շատ համեղ է, իմ Ժան),- հավելեց Էդուարդը։

Ճաշի ընթացքում խոսեցինք ամենատարբեր բաների մասին։ Երբ նա կրկին հետաքրքիր հուշեր պատմեց, ասացի․

-Էդուարդ, քո սքանչելի պատմություններն արժեքավոր են, կասեի՝ պատմական։ Երբ դու խոսում ես, նկարագրում, ասես ֆիլմ եմ դիտում՝ այնքան գեղեցիկ, արտահայտիչ է պատմելաոճդ։ Ինչո՞ւ հուշերդ թղթին չես հանձնում, հրաշալի հուշագիրք կլինի։

-Այո, ճիշտ ես, Ժան,- հանաձայնեց նա,- բայց ես գրող չեմ, դա այլ մասնագիտություն է։ Ես հուշեր պատմող եմ, ունեմ ամեն ինչի վերաբերյալ իմ կարծիքը, տպավորությունները։ Արդեն 3 տարի ամեն շաբաթ օր առավոտյան Rotoud-ում հանդիպում եմ լրագրողների հետ, և ժամը 10․30-ից 12-ը նրանք գրի են առնում պատմածներս։ Այդ բոլորը ներկայացվելու է առանձին գրքով։ Երբ այդ գիրքը լույս տեսնի, առաջինը քեզ եմ նվիրելու՝ իմ մակագրությամբ։

-Երջանիկ կլինեմ, սիրելի Ադամ։

-Je te promets (ես քեզ խոստանում եմ)։

Ճաշը, աղցանները, դեսերտը, որ ինքն էր պատրաստել, շատ համեղ էին։ Հոգով, սրտով, ներշնչանքով էր արել։ Ես դա անմիջապես զգացի՝ եզրահանգելով, որ տաղանդավոր, հարուստ ներաշխարհով մարդն ինչ էլ որ անի, հրաշալի է ստացվում։ Հավելեմ, որ ինձ հաճույք պատճառելու համար ամբողջ ճաշկերույթի ընթացքում մեղմորեն հնչում էին իմ մեղեդիները։

Yves Klain, etc.

Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Էդուարդ Ադամն այս տարի բոլորում է իր 80-ամյակը։ Նրա ապրած կյանքը վառ ու շքեղ ներկապնակի է նման։ Գեղարվեստի ասպարեզ է մտել վաղ հասակում, որովհետև ծնողները, տատիկ-պապիկները Մոնպարնասում ներկավաճառներ են եղել կենցաղային քիմիայի խանութում, ուր կողք-կողքի համերաշխ շարված՝ անուշ բուրել են լվացքի ու նկարչական պարագաները։ Այստեղ իրենց ուզած ապրանքները փնտրող տանտիրուհիների հայացքներն անակնկալ խաչվել են հայտնի արվեստագետների հայացքներին՝ Andre՛ Derain (1880-1954), Max Ernest (1891-1974), Pablo Picasso (1881-1973) ․․․ Տասնութ տարեկան հասակում Էդուրադն արդեն հերթափոխելու է ծնողներին։ Բանալին ձեռքին՝ հայտնագործելու է Մոնպարնասի թաքնված արվեստանոցները, վայելելու է մեծ արվեստագետների համակրանքը, սերն ու բարեկամությունը։ Մեր հանդիպումների ժամանակ տարբեր առիթներով հիշում էր նրանց, նրանց մասին անեկդոտներ պատմում։

-Ներկերով, վրձիններով, կտավներով զինված՝ նկարիչների արվեստանոցներն այցելելիս նրանց թույլտվությամբ երբեմն նկարելու փորձեր էի անում։ Yves Klain-ը (1928-1962) իր հատուկ աշխատաոճն ուներ՝ նախ բնորդուհուն նկարում էր թղթի վրա, այնուհետև այն տեղադրում կտավին։ Տպավորություն էր ստեղծվում՝ ասես կտավից մեզ է նայում կենդանի բնորդուհին։ Նրա կտավների ցուցադրությունները Միլանում, Դուսելդորֆում, Լոնդոնում միջազգային մեծ համբավ էին բերել հեղինակին։ Ես առանձնակի հմայված էի նկարչի մարդ տեսակով, նկարագրով։ Նրանում շատ պայծառ, զարմացնող լույս կար, աչքերում՝ սեր, կյանք, իմաստություն, բարություն, ջերմ հետաքրքրություն։ Մի գեղեցիկ օր ամենատարբեր չափսերի վրձիններով, ներկերով, կտավներով լի մեծ ճամպրուկով այցելեցի նրան Դուսելդորֆում։ Շատ ուրախացավ և՛ իմ գալու, և՛ ճամպրուկի պարունակության համար։ Այդ առիթով մի գեղեցիկ ռեստորանում ճաշկերույթ կազմակերպեց։ Էլի հյուրեր կային։ Իմ ձախ կողմում նստած տիկինը հարցրեց․

-Ներեցեք, մսյո, դուք ինձ չե՞ք հիշում․․․

Նայեցի, փորձեցի մտաբերել, չկարողացա։

-Ներեցեք, մադամ, չեմ կարողանում հիշել։

-Ես բնորդուհի եմ, մսյո։ Երբ Jean Dubuffet-ն իր արվեստանոցում իմ մերկ դիմանկարն էր նկարում, դուք էլ էիք նկարում ինձ։ Ես ձեզ շատ լավ եմ հիշում։

-Ա՛հ, մադամ,- ասացի,- դա 35 տարի առաջ էր, և հետո դուք ամբողջովին մերկ էիք։ Իսկ հիմա գեղեցիկ հագնված եք, հրաշալի գլխարկով, ինչպե՜ս կարող էի հիշել։

Երկուսս էլ ուրախ ծիծաղեցինք։

Որքան եմ ափսոսում, որ Yves Klain-ի պես ինքնատիպ նկարիչը շատ կարճ կյանք ապրեց։ Կարճ ապրեց, սակայն ինչպիսի՜ հարսուտ ժառանգություն թողեց։ Նա անմահ կերպար է․․․

Jean Dubuffet-ն սկզբում հասարակ գինեգործ ու առևտրական էր եղել, իսկ հետո դարձել 20-րդ դարի ամենախոշոր դեմքերից մեկը։ Նրա նկարները կոչվում էին կենդանի կտավներ։ Դրանք միշտ բարձր են գնահատվել։

Այդպես Էդուարդը պատմում, ներկայացնում էր արվեստի աշխարհի երևելիներին, մանրամասներ նրանց կյանքից, որոնք միայն ինքը գիտեր, ինքն էր տեղյակ։

Լույսերի մեջ ես, գիտեմ․․․


Հատված Ժաննա Բլբուլյանի « Փարիզյան հանդիպումներ » գրքից (en arménien)

Ցավոք, հանգամանքների բերումով, որոշ ժամանակ մենք չհանդիպեցինք։ Ես հաճախ էի մեկնում Հայաստան, Էդուարդն առողջական խնդիրներ ուներ։

2015 թիվն էր։ Սիրելի մորս մահից մեկուկես տարի էր անցել։ Կորցրել էի նաև հորս։ Կրկնակի էի որբացել, տխուր էի, կոտրված, տառապած, անօգնական։ ԵՎ հանկարծ․․․ պարզվեց, որ կորցրել էի նաև իմ բարեկամին՝ խորհրդատու, բարի ու ջերմ սրտի տեր, պարզ ու հասարակ վարվեցողությամբ, անզուգական զրուցակից, արվեստի գիտակ Էդուարդ Ադամին։ Արվեստի աշխարհի երևելիների մասին մեկը մյուսից հետաքրքիր նրա պատմություններն այնքան տպավորիչ էին, որ դրանք նմանեցնում էի մեկ դերասանի թատրոնի։ Իմ հոգում ևս մի կրակ մարեց, իսկ Մոնպարնասն ընդմիշտ կորցրեց իր վառ անհատականություններից մեկին՝ նկարիչներին ներշնչանքով համակող, գույներ, կտավներ, վրձիններ մատակարարող «Marchand de Couleurs»-ի տիրակալ Էդուրադ Ադամին։ Բառերն անզոր են նկարագրելու հոգիս համակած ապրումները։ Ցավալի, անչափ ցավալի էր, որ չկարողացա նրան իմ վերջին հրաժեշտը տալ։ Տեր իմ, ինչու՞ միշտ կորցնում եմ իմ թանկ, հարազատ բարեկամներին, երբ շատ հեռու եմ լինում նրանցից։

Սիրելի Էդուարդ Ադամ, քո հիշատակը միշտ վառ կմնա իմ սրտում, անխամրելի, քանի դեռ շնչում եմ, կամ։ Լույսերի մեջ ես, գիտեմ․․․ Ամեն

 

Marchand de Couleurs